خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: آنچه در ادامه می آید: مشروح سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی، رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در شب ۲۱ ماه مبارک رمضان، ۳ اردیبهشت ۱۴۰۱، تهران، مسجد حضرت خدیجه (س) است:
«سلام عرض می کنم خدمت شما عزیزان و حضورتان را در این مجلس نورانی گرامی می دارم.
همانطور که شب نوزدهم عرض شد، شب قدر، یک شب منحصربفرد و استثنایی است و در روایت داریم که تا اذان صبح بیدار باشیم. یعنی لحظه لحظه این شب را غنیمت بشماریم. با نماز، با ذکر، با تلاوت قرآن، با دعا و از همه مهم تر، با تفکر.
از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: مقدّرات ما در شب نوزدهم تعیین، در شب بیست و یكم تأیید و در شب بیست و سوم امضا مى‌شود.
در شب نوزدهم بیان شد که شب قدر، شب تقاضای بنده از پروردگار است، اما مقدمه هر تقاضایی، بیداری و تحول درونی و نتیجه بیداری و دگرگونی، توبه است آن هم توبه واقعی. قرآن مجید می فرمايد: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا؛ توبه نصوح یعنی توبه واقعی که توام با ترتیب اثر عملی باشد. یعنی نه تنها انسان واقعا تصمیم بگیرد که گناه نکند بلکه اگر حقی را از کسی یا کسانی ضایع کرده است، آنرا جبران کند.
امام صادق (ع) می فرمایند : إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یُسْتَجَابَ لَهُ فَلْیُطَیِّبْ کَسْبَهُ وَ لْیَخْرُجْ مِنْ مَظَالِمِ النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُرْفَعُ إِلَیْهِ دُعَاءُ عَبْدٍ وَ فِی بَطْنِهِ حَرَامٌ أَوْ عِنْدَهُ مَظْلِمَهٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ. یعنی هر کس بخواهد دعایش مستجاب شود، باید کسب خود را حلال کند و حق مردم را بپردازد. دعاى هیچ بنده اى که مال حرام در شکمش باشد یا حق کسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود. ( بحارالأنوار(ط.بیروت) ج۹۰، ص۳۲۱، ح۳۱ )
خب، بعد از توبه، فرصت دعا فراهم می شود. یعنی هم قلب انسان مهیای دعا می شود و هم احتمال اجابت دعا بوجود می آید.
یکی از بهترین اوقات برای دعا، شب قدر است که قرار است مقدرات بنده، برای یک سال دیگر، از سوی خدای متعال معین شود.
پس امشب شب دعاست. امام حسین (ع) می فرمایند : أَعجَزالنّاسٍ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاء؛ یعنی عاجزترین مردم کسی است که نتواند دعا کند. البته دعا فقط مخصوص زمان گرفتاری ها نیست. معصوم (ع) می فرمايد: مَن سَرَّهُ أن یَستَجیبَ اللّه لَهُ عِندَ الشَّدائِدِ وَالکَربِ فَلیُکثِرِ الدُّعاءَ فِى الرَّخاءِ؛ یعنی هر کس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت کند، در هنگام آسایش، دعا بسیار کند.
از طرف دیگر توجه شما را به این نکته کلیدی جلب می کنم که رقت قلب، فرصت دعا را فراهم می کند. لذا می فرمايد: اِغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ الرِّقَّهِ فَإِنَّها رَحمَهٌ؛ یعنی دعا کردن را در هنگام رقّت قلب غنیمت شمرید، که رقت قلب، رحمت است.
( نهج الفصاحه ص ۲۲۶ ، ح ۳۷۳ . بحارالأنوار(ط.بیروت) ج۹۰، ص۳۴۷، ح۱۴)
همچنین در حدیثی از امام پیامبر اکرم (ص) است که می فرمایند : در دعا بخل نداشته باشید. عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّکُمْ لَا تَقَرَّبُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَا تَتْرُکُوا صَغِیرَهً لِصِغَرِهَا أَنْ تَدْعُوا بِهَا إِنَّ صَاحِبَ الصِّغَارِ هُوَ صَاحِبُ الْکِبَارِ. یعنی شما را سفارش مى کنم به دعا کردن، زیرا با هیچ چیز به مانند دعا به خدا نزدیک نمى شوید و دعا کردن براى هیچ امر کوچکى را، به خاطر کوچک بودنش رها نکنید، زیرا حاجتهاى کوچک نیز به دست همان کسى است که حاجتهاى بزرگ به دست اوست.
با این حال، در چنین شبی، به طور طبیعی ما به دنبال اولویت بندی دعاهای خودمان بر اساس توصیه های اهل بیت (ع) هستیم.
من امشب قصد دارم بر اساس روایات، چند دعای مهم تر را که در مبحث آداب دعا می توان آنرا قرار داد، بهدعنوان نمونه خدمتتان طرح نمایم :
یکم. دعا برای دیگری
از امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند : أوشَكُ دَعوةٍ و أسرَعُ إجابةٍ دعاءُ المرءِ لأخيهِ بظَهرِ الغَيبِ؛ یعنی نزديكترين و سريعترين دعا به اجابت، دعايى است كه انسان در غياب برادر و خواهر دینی خود براى او مى كند. در واقع، سخن بر سر این است که مقدم کردن دیگران بر خود در دعا، فرصت اجابت دعا برای خودمان را نیز دوچندان می کند.
دوم. دعا برای فرج
از خود امام مهدی (عج) نقل شده که فرمودند : أكثِروا الدُّعاءَ بِتَعجيلِ الفَرَجِ فَإنَّ ذلِكَ فَرَجُكُم. یعنی براى تعجيل در فرج بسيار دعا كنيد، که در فرج من فرج شما نيز هست. یعنی حل گرفتاری های بزرگ ما در گرو فرج است و دقت بفرمایید که دعا برای فرج یکی از مقدمات فرج و از نشانه های انتظار حقیقی است.
سوم. دعا برای عافیت
منظور از عافیت، فقط سلامتی نیست. امان ماندن از هر نوع شری را عافیت می گویند. شر فرهنگی، شر سیاسی، شر اقتصادی، شر امنیتی، شر بیماری ها و غیره
از پيامبر خدا (ص) روايت شده که ما سُئلَ اللّه ُ شَيئا أحَبَّ إلَيهِ مِن أن يُسألَ العافِيَةَ؛ یعنی از خداوند چيزى خواسته نشده است كه نزد او محبوبتر از عافيت باشد. ( كنز العمّال : ۳۱۳۰ ـ ۳۱۵۳ ) در سجده رکعت آخر نماز هم خیلی توصیه شده که از خداوند عافیت طلب کنید. استاد عزیز ما مرحوم آیت الله مجتبی تهرانی در دعای سجده خودشان این دعا را می خواندند که : اللهم انی اسئلك العافيه و الشكر علي العافيه و تمام العافية في الدنيا و الآخرة. يا معروف است خیلی ها در سجده رکعت آخر نمازهای یومیه می خوانند : يا ولي العافيه نسئلك العافيه، عافية الدين و الدنيا و الاخره. و در اینجا عافیت دین، حفظ دین از انحرافات از ناخالصی هاست. یعنی خیلی مهم است دین ما دین کج و معوج و دین ناخالصی نباشد.
سوم. دعا برای ثبات قدم در دین و عاقبت بخیری
عبدالله بن سنان که از راویان ثقه و پر روایت است. او از امام صادق (ع) نقل میکند که امام فرمود به زودی در شبهه‌ای خواهید افتاد که از آن رهایی نمی‌یابید مگر کسی که دعای غریق را بخواند. راوی می‌پرسد که دعای غریق چگونه است؟ امام فرمود این‌گونه می‌گویی: یا اَللهُ یَا رَحْمانُ یا رَحِیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِکَ؛ یعنی «ای خدا! ای بخشایشگر! ای مهربان! اى دگرگون‌ساز دل‌ها! دل مرا بر دینت استوار گردان.
در روایات آمده که در آخر الزمان هجمه دشمنان به باورهای دینی مردم زیاد می شود. دائما شبهه افکنی می کنند. به جان مؤمنین شک می اندازند تا ایمان را از آنها را بگیرند. در چنین شرایطی، تکرار این دعا خیلی اهمیت دارد و مرحوم آیت الله بهجت هم به استمرار این دعا خیلی سفارش می فرمودند.
چهارم. دعا برای پدر و مادر و دعای پدر و مادر برای فرزندان
در آيه شریفه آمده : رَبَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ؛ یعنی پروردگارا روزى که حساب برپا مى‌شود بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى. در اینجا ابتدا برای پاکی خودمان از آلودگی ها که شرط پذیرش دعاست از خداوند تقاضا می کنیم و سپس اولین درخواست، طلب غفران برای پدر و مادر است. در حقیقت، قرآن به ما یاد می دهد که چگونه دعا کنیم.
همچنین از پیامبر اکرم (ص) به این مضمون روایت شده است که : چهار دعا وجود دارد که بین آنها و خدای عزّ و جلّ حائل و حجابی نیست: اول، دعای پدر در حقّ فرزند خود؛ دوم. دعای برادر در حقّ برادر خود- در غیاب او-؛ سوم. دعای مظلوم؛ و چهارم. دعای شخص با اخلاص. پس دعای پدر و مادر به ویژه برای سعادت و خوشبختی فرزندان و برای عاقبت بخیری آنها خیلی اهمیت دارد و جزو دعاهایی است که حتما به اجابت می رسد.
پنجم. دعا برای پیروزی اسلام بر جبهه کفر و طاغوت
قرآن مجید می فرمايد: وَما كانَ قَولَهُم إِلّا أَن قالوا رَبَّنَا اغفِر لَنا ذُنوبَنا وَإِسرافَنا في أَمرِنا وَثَبِّت أَقدامَنا وَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ؛ یعنی سخنشان تنها این بود که: «پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تندرویهای ما در کارها، چشم‌پوشی کن! قدمهای ما را استوار بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
دعا برای پیروزی اسلام، یک دعای کلیدی است. نباید فراموش کرد که جبهه کفر در هیچ شرایطی دست از سر مسلمانان بر نمی دارد و تا دین مسلمانان را نگیرد و تا آنها را به ذلت نکشاند مسلمانان را رها نخواهد کرد لذا دعا برای پیروزی جبهه اسلام بر جبهه کفار از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
ششم. دعا برای مظلومین و مستضعفین
مسلمان نمی توانند نسبت به درد و رنج برادر و خواهر مسلمانش در اقصی نقاط دنیا بی تفاوت باشد. مرحوم آیت الله بهجت روی دعا برای مظلومین و مستضعفین تاکید زیادی داشتند و این دعا را در اجابت دعاهای شخصی بسیار موثر توصیف می فرمودند. ایشان در جایی می گویند : در بسیاری از بلاد، اهل ایمان و شیعه گرفتار هستند. آیا می‌شود همان‌گونه که به هنگام گرسنگی و تشنگی، به آب و نان احساس احتیاج می‌کنیم، بلکه بیشتر از آن، برای رفع گرفتاری‌های اهل ایمان احساس احتیاج به دعا برای آنان بکنیم؟! یعنی دعایمان به اندازه‌ای باشد که رافع بلا و گرفتاری‌های آنان گردد و همراه با عدد و شرایط مخصوص و دعای تائب باشد. (کتاب در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص50، نکته65)
هفتم. دعا برای آنچه به خیر و صلاح ماست
خب، ما علامه دهر هم که باشیم، به هر آنچه خیر و صلاحمان هست اشرافی که نداریم. فقط خالق هستی و رب العالمین است که به خیر و صلاح واقعی ما اشراف صد در صد دارد. لذا جا دارد از خداوند عاجزانه طلب کنیم آنچه مطابق و خیر و صلاح ما هست را برایمان مقدر بفرماید. شاید این دعا زیرکانه‌ترین دعا در فرصت های طلایی دعا، مانند شب های قدر به حساب بیاید.
خب، شب شهادت مولی الموحدین علی ( علیه السلام ) است و ما طمع داریم خداوند به حق بهترین بنده اش یعنی علی (ع) بهترین ها را برای سال آینده همه ما مقدر بفرماید.
در چنین شبی بود که دیگر طبیبان حضرت را جواب کردند. گفتند کاری از دست ما بر می آید.
اطراف بستر علی (ع) فرزندانش نشسته بودند. حضرت ابتدا رو کرد به پسر بزرگتر یعنی امام حسن (ع) و وصیت هایی به فرزندش فرمودند؛ بعد رو کرد به همه فرزندانش؛ یعنی امام حسن، امام حسین، ابالفضل ( علیهم السلام )؛ همه حضور داشتند؛ حتّی دخترها از جمله زینب (س) فرمود، بعد از من فتنه ها از هر طرف به سمت شما می آید.
حضرت شخص خاصی را از میان فرزندان جدا نکرد؛ فرزندانم، بدانید که فتنه ها از هر طرف به سوی شما می آید و منافقین این امّت، کینه دیرینه خود را از شما طلب میکنند و میخواهند انتقام بگیرند؛ بر شما باد به صبر!
یک وقت دیدند علی (ع) صورتش را برگرداند سمت حسین (ع) فرمود در خصوص شما، ای حسین، فتنه ها از هر سو و از هر جانب به سمت تو می آید؛ بر تو باد به صبر!
می گویند در روایت هست که حضرت دو مرتبه دیگر رویش را به سمت حسین (ع) کرد و فرمود : یا اباعبدالله، این امّت تو را شهید میکنند؛ بر شما باد به تقوا و صبر!
در اینجا می گویند، وقتی علی (ع) این جمله را فرمود بیهوش شد. اما چه شد که علی (ع) بیهوش شد؟
شاید صحنه روز عاشورا نزد علی (ع) تمثّل پیدا کرده بود. شاید گودال قتلگاه؛ شاید اسارت دخترش زینب کبری (س).
و سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ
نظر شما