«مناجات خوانی»؛ آئینی رمضانی که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد

«مناجات خوانی»؛ آئینی رمضانی که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد و در آن مناجات خوانان با خواندن ادعیه، اذکار و شعر مردم روزه دار را برای اعمال سحر بیدار می کردند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «مناجات خوانی» یکی از آئین های ویژه ماه مبارک رمضان  شناخته می شود اما این آئین از گذشته های دور در میان ایرانیان رواج داشته و دارد، در واقع  سابقه «مناجات خوانی» در ایران به  پنج و شش هزار سال می رسد و در واقع آئیینی بر آمده از دوران پیشا اسلام در میان زرتشتیان بوده است این آئیین با ورود اسلام به ایران شکل کنونی را به خود گرفته و در میان مردم مناطق ایران از گیلک، کرد، لر، ترک، بلوچ و ... به شیوه های گوناگونی مرسوم است، مناجات خوانی اغلب با دعا ونیایش و گفتن ذکر و سرودن شعر انجام می شود این شیوه در قرون ابتدایی با اذکاری چون «بسم الله»، « لا اله الی الله» و «صلوات» اجرا می شد و سپس در قرن چهارم و پنجم مناجات خوانان با  اشعاری از  مناجات نامه «خواجه عبدالله انصاری» روزه داران را برای اعمال سحر آگاه می کردند . «هوشنگ جاوید» پژوهشگر آئینی درباره سابقه مناجات خوانی در ایران می گوید: مناجات  خوانی یا نیایش کردن با خدا و گفت و گو کردن با خدا در ایران سابقه کهنی دارد و چندین هزار سال است که این شیوه در بین ایرانیان مرسوم است، آن طوری که اسناد می گوید حاکمان و پادشاهان ایران صبح ها مناجات می گفتند  و با این  مناجات خوانی خدمتکاران را با آواز از خواب بیدار می کردند و با این کار روح لطیفی را به مردم تزریق می کردند و پس از آن در بین مردم رایج شد، در واقع این فنی بود که امرا برای بیدار کردن اهالی دربار به کار می بردند و بعد رسمی مردمی در میان ایرانیان شد.

 

 

برای ایرانیان مناجات خوانی در واقع پذیرش ذات خداوندی است که به شکل های ندبه،دعا و مناجات  انجام می دادند و به مرور زمان تغییر می کند و به شکل امروزی مناجات در ماه مبارک رمضان می رسد؛ نکته جالب توجه مناجات خوانی اجرای آن در دستگاه های موسیقیایی ایرانی است و می شود گفت مناجات خوانی پیوند نزدیکی با موسیقی دستگاهی دارد . «هوشنگ جاوید» درباره مناجات خوانی  در فواصل موسیقیایی برای بیدار کردن مردم می گوید: ایرانیان آئین مناجات خوانی را برای کار، بیداری و مناجات سحر استفاده می کردند و این  در سه نوبت انجام می شده است، بر این اساس یک عده موظف بودند و برخی هم داوطلبانه  یک ساعت قبل از طلوع خورشید و پیش از اینکه به سحر برسیم مردم را بیدار کنند در برخی مناطق این کار با آواز برخی مناطق نقاره زنی و برخی با دف زنی مردم را بیدار می کردند، این بیدارسازی هم در  سه مرحله انجام می شد  یک مرحله بیدارسازی از خواب و شروع به آواز خواندن می کردند برای بار دوم اگر نقاره زنی بود ریتم تندتر می شود و اگر آواز بود به سمت دعاخوانی و اذکار مذهبی و شعرهای مناجات خوانی و بار سوم به دعای سحر می رسید و بعد مردم می فهمیدند  الان وقت سحر است و نقاره زنی هم مردم از روی ریتم می فهمیدند که وقت سحر شده و سحری می خوردند.

 

 

مناجات سحری تحت عنوان «شب خوانی» و «گلدسته خوانی» مرسوم بوده و یک راز و رمزی  در خود داشته است، به عنوان مثال  اگر اتفاقی در شب گذشته می افتاد و کسی از دنیا می رفت کسی که سحری می خواند شعر را به گونه ای انتخاب می کرد که این اتفاق افتاده و مردم در جریان قرار بگیرند، گاهی نیز خبر شادی را هم در مناجات می خواندند و خبر آمدن  مسئولی را اعلام می کردند .نوع مناجات خوانی در ابتدا و انتهای ماه رمضان با یکدیگر تفاوت پیدا می کرد؛  هوشنگ جاوید در این باره می گوید: ایرانیان ماه مبارک رمضان را همانند موجود زنده تصور می کردند و  مناجات خوانان در سه روز اول رمضان «سلام خوانی»  می کردند و سه روز آخر  رمضان  الوداع خوانی می کردند. مناجات خوانان همچنین در میانه رمضان و شب های قدر در مناجات خوانی به بیان سیره حضرت علی (ع) و مناقب علوی می پرداختند و مردم را با این مناقب برای اعمال سحر بیدار می کردند.

 

 

به مرور زمان  از قرن دوم هجری و بازگشت نهضت فارسی  شعر فارسی نیز قوت می گیرد و مناجات خوانی از شعر فارسی بی بهره نمی ماند و بسیاری از شعرای بزرگ فارسی اشعاری می سرایند که مناجات خوانان این اشعار را به شکل آوازی و در موسیقی دستگاهی اجرا می کنند، این پژوهشگر موسیقی آئینی در این باره می گوید: در برخی از روستاهای ایران در قرون اولیه مناجات خوانی با خواندن اذکاری چون «بسم الله»،«لا اله الی الله» و «صلوات خوانی»می گذشت ولی از قرون دوم که شعر فارسی قوت می گیرد و ادبیات فارسی بازگشت پیدا می کند در بین ادیبان ایرانی شعرهای رمضانی و نیایش های آن را در سحرها اجرا می کردند که رد پای آن را می توان در  مناجات «خواجه عبدالله انصاری» در  قرون پنجم و ششم مشاهده کرد.

 

 امروز نیز مناجات خوانی پاره ای جدا نشدنی از اعمال ماه رمضان و سحر های ماه مبارک رمضان است و بسیاری از مداحان و مناجات خوانان و حتی خوانندگان سنتی با خواندن ادعیه هایی چون دعای افتتاح، سحر، ابوحمزه ثومالی، جوشن کبیر و مجیر و مناجات امیر آن را اجرا می کنند مناجات هایی دلنشین که با فرهنگ ایرانی اسلامی پیوندی ناگسستنی دارد.

کد خبر 1260297

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha