به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نشست «بازخوانی برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان» یکشنبه ۱۶ مهر ماه مصادف با ۸ اکتبر (روز جهانی کودک) به میزبانی گروه «فبک» پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی دو پنل صبح و عصر در سالن «ادب» این پژوهشگاه برگزار شد.
بر پایه این گزارش: در جریان برگزاری پنل صبح که با حضور تعدادی از کودکان کار برگزار شد؛ اساتید فبک، برای این کودکان رویکرد متفاوتی از گفت‌وگو، مواجهه با شرایط مختلف و بسیاری از موضوعات که شاید هرگز در زندگی آنها فرصتی برای آموختن‌شان نباشد ارایه کردند. در واقع بخش صبحگاهی تمرکز بر تفکر نقاد، تفکر خلاق و تفکر مراقبتی داشت.
اما در ادامه و پس از ارایه محرک های فکری نظیر بازی و داستان، بر مهارت‌های ارتباطی، روابط اجتماعی و مهارت‌های زندگی و خودمراقبتی کار شد؛ هدف در این بخش از کارگاه که از سوی پژوهشگرانی چون دکتر سعید ناجی، نورالدین محمدی، مهرنوش هدایتی، اسماعیل ناصری ارایه شد این بود که کودکان کار بتوانند تفکر خلاق را تجربه کرده و درباره مشاغل گوناگون استدلال ارایه کنند. این کارگاه با استقبال این کودکان مواجه شد.
اما در پنل عصرگاهی طی چند ارایه، مباحث مختلفی پیرامون برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان مطرح شد که در ادامه گزیده ای از سخنان هرکدام از اساتید را می خوانید:
دکتر «سعید ناجی» در بخش عصرگاهی به آسیب شناسی برنامه‌ها و دوره‌هایی پرداخت که اکنون به نام فلسفه برای کودکان در سطح کشور از سوی افراد مختلف ارایه می شود. او مباحث خود را با این جملات آغاز کرد که آنچه در سطح فضای مجازی برای فبک در حال رخ دادن است جالب نیست چراکه از اصل موضوع دور شده است. متاسفانه این عرصه نیز مانند بسیاری از موارد که وارد کشور ما می شود به سرعت با جنس تقلبی خود مواجه شده و کاری که اکنون در بسیاری از موارد به نام فلسفه برای کودکان ارایه می شود اصل نیست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: ما چنین رویکردهایی را به ویژه در علوم انسانی می بینیم، بسیار پیش آمده است که بیست تا سی سال برای موضوعی تلاش شود و با فرهنگ بومی خودمان مناسب سازی شود، اما ناگهان با رشد قارچ گونه موسساتی مواجه شویم که از این مباحث تخصصی دَم می زنند و حتی می شنویم که کارگاهی با همین عنوان نَه در شهرها بلکه حتی در سطح روستا و بخش در کشور برگزار شده و برایشان مدرک هم صادر می کنند.
این محقق ادامه داد: البته قطعا منظور من این نیست که در سایر شهرها، روستاها و حتی بخش‌ها نمی توان کارگاه برگزار کرد بلکه مقصود من آن است که چیزی که به نام فلسفه برای کودک در بسیاری از این موارد ارایه می شود اصلا قرابتی با اصل موضوع فبک ندارد و به قول معروف فیک و جعلی است.
وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به اینکه ما نیز به عنوان افرادی که سالهاست در عرصه فبک فعالیت داریم دارای نقایصی هستیم، تصریح کرد: قطعا ما نیز ضعف های خودمان را داریم و انتقادات را می‌پذیریم، سخن من این است که همه مسئول هستیم و باید در برابر مواردی که به دروغ وارد این عرصه می‌شوند بایستیم.
دکتر ناجی ادامه داد: هرکسی که در این عرصه فعالیت دارد باید ولو یک جمله در برابر این جریان‌ها که به اسم فبک محتوای غلط ارایه می کنند بگوید چراکه اگر سکوت کند مقصر است، مقصر ما هستیم اگر سکوت کنیم چراکه کودکان در این روند آسیب می بینند. بسیاری مدام در سخنان خود می گویند ما حاضریم کمک کنیم و کاری انجام دهیم اما حتی حاضر نیستند که حتی در حد یک پست در اینستاگرام خود به این موضوع اشاره کنند با این توجحیه که مبادا کسی مکدر شود، یا دیگر به نشست ها و کارگاه های برخی از این افراد دعوت نشوند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: اکثر فلاسفه‌ای که در زمینه فلسفه برای کودکان کار می کنند آن را به عنوان اصل اساسی فلسفه برای کودکان معرفی می کنند. در واقع اصل یاد شده شکل کلاس‌های فلسفه برای کودکان است که ترجمه های مختلفی از آن ارایه شده است. واژگان circle of philosophers به معنای دایره فلاسفه نیست، بلکه اینجا مفهوم حلقه فلاسفه است. این نکته بسیار مهمی است.
وی افزود: در ایران متاسفانه بسیاری از مفاهیم جدی گرفته نمی شود در حالی که فلسفه برای کودکان شکل کلاس و ماهیت و هدف آن را نیز مطرح می کند؛ به عقیده متیو لیپمن کلاس ها باید از این به بعد به محل آموزش و تحقیق تبدیل شود و بچه ها با بزرگترها به یک کند وکاو مشغول شوند.
ناجی گفت: اگر ذیل برگزاری کارگاه ها، مولفه های یاد شده وجود نداشته باشد اصلا اسم کارگاه تربیت مربی نمی شود. به عقیده لیپمن، در نهایت باید داوری و قضاوتی که ارزیابی شده پیدا شود، بحث اتفاق بیفتد و پس از آن به سرعت تبدیل به گفت وگو و تامل شود و در نهایت خود اصلاحی برای فرد صورت پذیرد.
این پژوهشگر افزود: مجموع آنچه که به عنوان فلسفه برای کودکان مطرح میشود با محقق شدن تنها یک مورد از مواردی که اشاره شد به سرانجام و هدف این برنامه آموزشی منتهی نمی شود؛ فبک در واقع سه نوع تفکر شامل تفکر خلاق، تفکر مراقبتی و تفکر نقاد را شامل می شود.
در ادامه دکتر «روح الله کریمی» با موضوع «فلسفه برای کودکان از تفسیر تا انحراف» به ارایه مباحث خود پرداخت.
عضو هیات علمی گروه فلسفه برای کودکان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: بسیاری از همکارانی که در عرصه فبک فعالیت دارند وقتی در مورد فعالیت ها و کارهایشان صحبت میشود خطاب به ما می گویند شما اصلا فلسفه برای کودکان ارایه نمی کنید چراکه از متیو لیپمن عبور کردید و کتاب های او را مستقیما در کلاسها ارایه نمی کنید، در مقابل عده ای می گویند شما بسیار به این برنامه توجه می کنید و خودتان را اصطلاحا به آن بستید و خلاقیت را در وجودتان کشتید!
این پژوهشگر فلسفه برای کودکان ادامه داد: در واقع ما از جانب دو گروه همواره با انتقاد مواجهیم، عده ای به ما می گویند که لیپمن‌زده هستید و عده ای می گویند که شما از لیپمن عبور کردید و به او توجه نمی کنید؛ با توجه به همه این موارد بود که این موضوع برای من ایجاد شد که آیا ملاک و معیاری هست که بگوییم فلسفه برای کودکان چیست و می خواهد چه کار کند؟ چه چیزی را نمی‌توان فلسفه برای کودکان نامید؟
کریمی گفت: در سطح بین المللی نیز مقالات مختلفی در این مورد وجود دارد، اما به نظر من فلسفه برای کودکان حداقل چهار بنیاد اساسی دارد که اگر برنامه ای این چهار بنیاد را داشته باشد می توان اسم آن را فلسفه برای کودکان گذاشت. این برنامه معتقد است که معنا کشف شدنی است نَه عرضه کردنی؛ هرکس باید خودش معنا را بیاید لذا تلاش این برنامه آن است که در کلاس سناریویی بچیند که بچه ها خودشان بتوانند طی آن سناریو با کمک یک تسهیل‌گر کشف معنا داشته باشند.
این پژوهشگر ادامه داد: بنابراین اصل اول آن است که ما باید به جای اینکه تفکر خلاقانه را برای کودک تعریف کنیم تا از حفظ کند، برای بچه ها سناریویی بچینیم که آنها خودشان عمل خلاقانه انجام دهند و بعد روی آن عمل فکر کرده و تعریفی را ارایه کنند. اصل دوم در برنامه فلسفه برای کودکان جمعی کار کردن است که به چند دلیل این مساله مطرح می شود؛ نخست بحث شناخت است تا فرآیند تفکر که از گفت وگوی بیرونی می گذرد و به گفت وگوی درونی می رسد منجر به این مساله شود که کودک به توانایی همدلی با دیگران برسد و در نهایت کار مشارکتی و گروهی که از اهداف فبک است محقق شود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: عنصر سوم ادغام کردن در برنامه فلسفه برای کودکان است، این ادغام و یکی کردن در چندجا اتفاق می افتد، برنامه فلسفه برای کودکان به دنبال آن است که کودک به صورت جمعی عمل ساخت معنا را انجام دهد، به عبارت دیگر سناریویی که این برنامه می خواهد به مرحله عمل برساند آن است که با تجربه های زیسته کودک مرتبط باشد؛ چراکه دغدغه وجهان کودک یک طرف و مدرسه سوی دیگر است و حتی ممکن است در مدرسه فعالیت هایی باشد که اصلا دغدغه کودک نباشد.
کریمی ادامه داد: فبک از فلسفه کمک می گیرد چراکه فلسفه همیشه جایی بوده است که مرزهای دانش یکدیگر را ملاقات کردند، مدرسه دروس را به صورت جزیره ای به کودک آموزش می دهد و زمانی که دانش آموز از مرزهای دروس سوال می کند یا جوابش را نمی دهیم یا می گوییم ارتباطی به بحث ما ندارد، در صورتی که یادگیری دقیقا در همین مرزها اتفاق می افتد یعنی جایی که دانش های کودک از کلاس های مختلف با یکدیگر تلاقی می کنند.
این پژوهشگر گفت: چهارمین مورد اصل حقیقت موقت یا اصل معلم خطاپذیر در برنامه آموزشی فبک است؛ دیدگاه برنامه فلسفه برای کودکان به حقیقت دارای ظرافت خاصی است، یا به سمت مطلق گرایی یا به سمت نسبی گرایی می رود، اما تلاش لیپمن آن است که به دام هیچ یک نیفتد و دنبال حد وسط است؛ در پایان حلقه کند و کاو تلاش می کنیم حقیقتی را در حد توان و کوشش و ظرفیت فکری‌مان شکل دهیم که می دانیم موقت است، در واقع همان حرف و حقیقتی که در مورد سایر علوم نیز صدق می کند؛ بنابراین برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان متشکل از این چهار اصل است.
در ادامه دکتر «نورالدین محمودی» با اشاره به نیاز فبک به هنر گفت: کودکان در سنی هستند که با به وجود آوردن موقعیت‌هایی میشود تفکر آنها را تقویت کرد چراکه هنر و به خصوص بازی عین تفکر کودک است؛ ما نیز در برنامه فلسفه برای کودکان آنها را در موقعیتی قرار می‌دهیم تا کشف و معناسازی را انجام دهند.
عضو هیات علمی گروه فبک پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در بسیاری از برنامه هایی که به نام فبک ایجاد می شود وقتی موضوع قالب مارکت پیدا می کند انحرافاتی اتفاق میافتد و اینجاست که به قول معروف فبکِ زرد مطرح میشود.
محمودی تصریح کرد: ما برنامه ای داریم که قطعا همیشه چتر تعلیم و تربیت را دارد، بنابراین ذیل تعلیم و تربیت برای فلسفه برای کودکان قطعا باید به اهداف‌مان دست یابیم؛ در این میان اگر برنامه انحرافی پیدا کند و به سمت عامه‌پسند بودن و سودگرایی پیش برود مثل روان شناسی زرد، طبیعتا افرادی به میدان می آیند که اسم آنها روانشناس زرد است.
وی ادامه داد: بنابراین چنین تهدیدهایی در این حوزه وجود دارد، اما اکنون باید ببینیم که چه علمی واقعا علم است به ویژه در عرصه فلسفه برای کودکان، طبیعتا این عرصه دنبال نتیجه زودهنگام نیست. با توجه به اینکه در این برنامه از «جان دیویی» الهام گرفته شده است، کشف کردن کودک کاملا فرآیند محور است و در این روال قطعا معناسازی توسط کودک اتفاق می افتد.
این پژوهشگر گفت: ما به عنوان تسهیل‌گر تمام فرآیند را در نظر داریم و پیوند کودک با محتوا را ارزیابی می کنیم تا ببینیم که لحظه به لحظه مسیر چه طور پیش می رود، اینکه بیایم از محرک‌هایی استفاده کنیم که صرفا جذابیت جمعی ایجاد می کنند نمی تواند ما را به هدف برساند. ما می خواهیم یک سری مهارت را به کودک آموزش دهیم. وقتی تغییر به مرور ایجاد شود قطعا اتفاقی در این بین افتاده است.
محمودی ادامه داد: اینکه صرفا از محرک هایی استفاده کنیم که فقط وقت دیگران با لذت بگذرد اما تغییری در رفتارشان ایجاد نشود عملا وظیفه مربی گری خود را به جا نیاورده ایم؛ از سوی دیگر ما در برنامه هایی که اجرا می کنیم تنها به دنبال کشف آن معنا و یا نزدیک شدن به آن حقیقت نیستیم که حتی ممکن است از آن دور شویم. بعضا ممکن است مفاهیمی را وارد کنیم که جذاب هستند اما ممکن است که ما را از حقیقت دور کنند. لذا نزدیک شدن به حقیقت اهمیت دارد. در هر صورت کودکان در این برنامه کاشف هستند و از طریق گفت وگو این مساله اتفاق می افتد. گفت وگویی که کاملا دیالکتیک محور است.
وی اظهار کرد: سودگرایی و مباحثی که در عرصه فبک وجود دارد همواره بوده و افرادی که چنین نگاهی دارند در واقع فقط می خواهند از این برنامه سود به دست بیاورند. در این میان اینکه ما بتوانیم تشخیص دهیم که چه تسهیل گرانی این شایستگی را دارند و چه کارگاه هایی واقعا کارگاه فبک است مستلزم بررسی است. تسهیل گر باید بعد از مدتی که در کارگاه ها حضور یافت، حساسیت فلسفی داشته باشد یعنی بداند که چه موضوعاتی چه زمانی فلسفی هستند و چه زمانی فلسفی نیستند.
نظر شما