به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «ماه رمضان» نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه نزول قرآن و ماهی مبارک است که در آن روزه بر مسلمانان واجب است، این ماه آئین‌ها و آداب مختص خود را دارد که مسلمانان روزه دار با آن یک ماه را سپری می‌کنند، نقاره زنی، سحری‌خوانی، دُم دُم سحری، منقبت خوانی، نوحه‌خوانی، اذان، قرائت قرآن به عنوان معروف‌ترین آئین‌های ماه رمضان در مناطق مختلف ایران شناخته می‌شود که در ادامه به رسم زیبای سحری‌خوانی می‌پردازیم.
یکی از آئین‌های مرسوم در ماه مبارک رمضان در ایران «سحرخوانی» یا «سحوری خوانی» است، سحری خوانی در اغلب مناطق ایران اسلامی از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب مرسوم بوده است؛ ایرانیان مسلمان بنابر یک رسم کهن عادت کرده بودند یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان به پیشواز ماه رمضان بروند. به همین خاطر، یک ساعت به اذان صبح مانده به بام خانه خود می‌رفتند و اذان می‌گفتند و مردم را به صلوات فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در چهارگاه اجرا می‌شد و گونه‌ای چاووش‌خوانی بود. بعدها سحرخوان‌ها، علاوه بر آواز، نقاره هم می‌نواختند تا حنجره‌شان دمی بیاساید؛ مناجات‌خوانی، اذان‌گفتن و دعاخواندن بخش‌های دیگری بود که به وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و این‌ها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به موقع بیدارکردن مؤمنین از خواب‌اندیشیده بودند.
همراهی صلوات‌خوانی و سحرخوانی
سحرخوان‌ها تا نزدیک اذان به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک صلوات همراه بود و همین رمزی بود که مردم تازه‌بیدارشده را آگاه می‌کرد که دیگر وقت کمی برای خوردن سحری دارند؛ به این کار صلوات‌خوانی می‌گفتند. سپس، دعاخوان‌ها دعای سحر را می‌خواندند و پس از آن مؤذن اذان می‌گفت. گاه در مراسم سحرخوانی از طبل و دهل و شیپور و نقاره هم استفاده می‌کردند. گرچه در نقاط مختلف ایران از سازهای متفاوت استفاده می‌شد؛ برای مثال ترکمن‌ها از دوتار و مردم کرمانشاه از تنبور و در خانقاه‌ها از دف استفاده می‌کردند.
امروز با گسترش و توسعه تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی سنت‌ها و آئین‌های سحری خوانی در میان مردم کمرنگ‌تر شده است و حتی در برخی از مناطق رو به فراموشی است ولی ضرورت دارد نهادهای متولی امر فرهنگ با پرداختن بیشتر به این این سنت‌ها در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی نسل جوان را با این آئین‌ها بیشتر آشنا کنند.
در گذشته‌های نه چندان دور در بسیاری از مناطق ایران سحری خوانان با نغمه ساز و صدای آواز، مردم را هنگام سحر بیدار می‌کردند؛ پیش از آغاز سحر ریش سفیدان و پیران مورد اعتماد محل از خواب بیدار می‌شدند بر پشت بام منازل می‌رفتند و یا در کوچه و خیابان با خواندن اشعار و ادعیه‌هایی مردم محل ر از وقت سحر آگاه می‌کردند.
ابیات انتخابی سحرخوانان
سحرخوانان در هنگام بیدارباش مردم برای سحری اغلب اشعاری از «خواجه عبدالله انصاری» و ادعیه «مفاتیح الجنان» و «صحیفه سجادیه» و حتی سوره‌های قرآن مثل «فجر» را با آواز می‌خواندند. علاوه بر این، سحری خوانان هنگام سحر با زمزمه‌هایی از اشعار باباطاهر و مناجات خواجه عبدالله انصاری روزه‌داران را بیدار می‌کردند. یکی از نکات جالب توجه در سحرخوانی خوش صدا بودن سحرخوانان است چون باید اذکار و اشعار را به شکل آوازی بخواند و می‌شود گفت آواز بخش جدانشدنی سحری خوانی است که این آواز در دستگاه‌های موسیقی به فراخور هر منطقه در ایران اجرا می‌شده است.
اشعار و اذکاری که در سحری خوانی خوانده می شود:
یارب مرا به چنگ بلا مبتلا مکن/ دست مرا ز دامن لطفت جدا مکن
یارب دل مرده مرا احیا کن/ بر روی گدایی نیمه شب در وا کن
سوگند به قطره قطره خون علی/ پرونده اعمال مرا، امضا کن
الهی العفو ، الهی العفو
خدایا تو بخشنده هر گناهی/ به جز تو نباشد پناهی
به این بنده ناتوان مدد کن/ که ابلیس دارد سپاهی
الهی العفو ، الهی العفو
*****
به خوان کرَم آشیانم بده/ سگ رو سیاهم، پناهم بده
ز بیگانگانم حسابم مکن/ اگر بد بُدم من، جوابم مکن
*****
یارب به محمد و علی و زهرا/ یارب به حسین و حسن و آل عبا
هست خلق یا علی اعلا/ از لطف برآر حاجتم در دو سرا
******
یا رب به حق مصطفی آن شافع روز جزا
حق علی شاه نجف آن صدر ایوان نجف
عمرم به عصیان شد تلف استغفرالله العظیم
گسترده شدن تکنولوژی حتی در دورترین مناطق روستایی هم آئین‌های ماه مبارک رمضان را دچار تحول کرده است، اما ضرورت دارد با پرداختن بیشتر به این آئین‌ها در رسانه ملی به حفظ و نشر آن‌ها به خصوص در میان نسل جدید که تکنولوژی آن‌ها را احاطه کرده است، در حفظ و احیای این سنت‌ها تلاش کنیم.
آنچه به حفظ و پاسداشت آئین‌های ماه مبارک رمضان از جمله سحری خوانی که رو به فراموشی است کمک می‌کند فرهنگسازی و ثبت و ضبط این آئین‌ها برای نسل جوان و نوجوان است؛ سحوری خوانی، میراث فرهنگی ناملموسِ ایرانی است که در هر منطقه با شیوه خاص اجرا می‌شده و ضروری است رسانه‌ها با توجه بیشتر به آئین‌های در حال فراموشی ماه مبارک رمضان، به احیای دوباره آن‌ها کمک کنند.
پایان پیام/
نظر شما